Anafilaksi Nedir? Acil Durum Yönetimi

Alerjiler her zaman hafif semptomlarla seyretmez. Bazı durumlarda bağışıklık sistemi öylesine güçlü bir tepki verir ki, bu durum kişinin hayatını tehdit edecek düzeye ulaşabilir. İşte bu tabloya anafilaksi adı verilir.

Anafilaksi, hızlı gelişen, çoklu organ sistemini etkileyen ve tedavi edilmediğinde ölümcül olabilen ciddi bir alerjik reaksiyondur. Çoğu zaman dakikalar içinde ortaya çıkar ve acil tıbbi müdahale gerektirir.

Bu yazıda, anafilaksinin ne olduğunu, belirtilerini, en sık nedenlerini, risk faktörlerini, acil müdahale basamaklarını ve korunma yollarını kapsamlı bir şekilde ele alacağız.

Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, bağışıklık sisteminin belirli bir alerjene karşı verdiği ani ve aşırı tepkidir. Normalde zararsız olan bir madde (örneğin yer fıstığı proteini, arı zehri veya bazı ilaçlar) vücut tarafından tehlikeli algılanır ve IgE antikorları aracılığıyla histamin gibi kimyasallar salınır.

Bu kimyasallar:

• Damarların genişlemesine,

• Doku ve organlarda ödem oluşmasına,

• Solunum yollarının daralmasına,

• Kan basıncının düşmesine neden olur.

Sonuçta nefes darlığı, dolaşım şoku ve bilinç kaybı gibi hayatı tehdit eden belirtiler gelişebilir.

Anafilaksi ve Alerjik Reaksiyon Arasındaki Fark

Her alerjik reaksiyon anafilaksi değildir.

• Hafif reaksiyonlarda sadece ciltte kızarıklık, kaşıntı veya hafif sindirim problemleri görülebilir.

• Anafilaksi ise sistemik bir reaksiyondur; yani aynı anda birden fazla organ sistemini etkiler (ör. solunum + dolaşım + cilt).

Anafilaksi Ne Kadar Yaygındır?

• Dünya genelinde her 50 kişiden 1’inde hayatının bir döneminde anafilaksi görülebilir.

• Türkiye’de de özellikle çocukluk çağı besin alerjilerinde ve arı sokmalarında anafilaksi vakaları sık rapor edilmektedir.

• Son yıllarda ilaç kaynaklı anafilaksi oranlarında da artış gözlenmiştir.

Anafilaksinin En Yaygın Nedenleri

Anafilaksiye yol açabilecek birçok tetikleyici vardır. Bunların başlıcaları:

1. Besinler

• Yer fıstığı

• Ağaç yemişleri (fındık, ceviz, kaju, badem)

• Süt

• Yumurta

• Balık ve kabuklu deniz ürünleri

• Buğday (gluten)

• Soya

2. İlaçlar

• Penisilin ve türevleri

• Aspirin, ibuprofen gibi NSAID grubu ağrı kesiciler

• Kas gevşeticiler (anestezide kullanılan)

• Kemoterapi ilaçları

3. Böcek Sokmaları

• Arı

• Yaban arısı

• Eşek arısı

4. Diğer Nedenler

• Lateks (eldiven, medikal ürünler)

• Yoğun egzersiz sonrası besinle tetiklenen anafilaksi

• İdiyopatik anafilaksi (nedeni belirlenemeyen)

Anafilaksi Belirtileri

Anafilaksi genellikle dakikalar içinde başlar ve hızla ilerler. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ancak en sık görülenler şunlardır:

Cilt ve Mukozalar

• Kaşıntı

• Kurdeşen

• Dudak, dil, boğaz ve yüzde şişme

Solunum Sistemi

• Burun akıntısı

• Nefes darlığı

• Hırıltılı solunum

• Boğazda sıkışma hissi

Sindirim Sistemi

• Karın ağrısı

• Kusma

• İshal

Dolaşım Sistemi

• Hızlı nabız

• Tansiyon düşüklüğü

• Baş dönmesi

• Bayılma

Şiddetli Durum (Anafilaktik Şok)

• Şuur bulanıklığı

• Nefes alamama

• Kalp durması

Anafilaksi Tanısı

Anafilaksi tanısı klinik bulgularla konur.

• Birden fazla organ sisteminde eş zamanlı belirtiler varsa (ör. cilt + solunum)

• Düşük tansiyon, bilinç kaybı gibi hayati bulgular gelişmişse
  → Anafilaksi tanısı kesindir.

Laboratuvar testleri (ör. triptaz seviyesi) tanıyı destekleyebilir, ancak acil durumda beklenmez.

Anafilaksi Acil Durum Yönetimi

Anafilaksinin tedavisi gecikmeden başlanmalıdır. Her dakika önemlidir.

1. Adrenalin (Epinefrin) Uygulaması

• İlk ve en önemli tedavi epinefrindir.

• Kas içine (uyluk dış kısmına) oto-enjektör ile uygulanır.

• Gerekirse 5–15 dakika sonra tekrar edilebilir.

2. Acil Servisi Aramak

• Hemen 112 aranmalı ve “anafilaksi” şüphesi bildirilmeli.

3. Pozisyon

• Hasta sırtüstü yatırılır, ayakları hafif yukarı kaldırılır.

• Nefes almakta zorlanıyorsa oturur pozisyonda tutulabilir.

4. Destek Tedaviler

• Oksijen verilmesi

• Damar yolu açılması ve sıvı desteği

• Antihistaminik ve kortizon uygulanması (epinefrin kadar etkili değil ama destek tedavidir)

Anafilaksi Geçiren Birine Nasıl Yardım Edilir?

• Panik yapmadan epinefrin enjektörünü uygulayın.

• Kişinin yalnız kalmamasını sağlayın.

• Nefes yolunu açık tutun.

• Tıbbi yardım gelene kadar hayati bulgularını takip edin.

Epinefrin Oto-Enjektörü (Adrenalin Kalemi)

Anafilaksi riski taşıyan her bireyin yanında taşıması gereken en önemli ilaçtır.

• Kullanımı kolaydır.

• Uyluğun dış kısmına kıyafet üzerinden bile uygulanabilir.

• Tek dozluk hazır sistemdir.

• Türkiye’de eczanelerde “epinefrin oto-enjektörleri” bulunur.

Anafilaksiden Korunma Yolları

• Tetikleyici alerjenden kesinlikle kaçınmak.

• Paketli ürünlerin etiketlerini dikkatle okumak.

• Restoranlarda alerjiden bahsetmek.

• Okul ve iş yerinde çevreyi bilgilendirmek.

• Epinefrin oto-enjektörünü her zaman yanınızda taşımak.

Risk Grupları

• Daha önce anafilaksi geçirenler

• Çoklu besin alerjisi olan çocuklar

• Astım hastaları

• Ailesinde anafilaksi öyküsü olanlar

Bu kişiler yüksek risk altındadır ve ekstra dikkatli olmalıdır.

Anafilaksi Sonrası İzlem

Anafilaksi atlatıldıktan sonra kişi mutlaka hastanede en az 6–12 saat gözlem altında tutulmalıdır. Çünkü ikinci dalga (bifazik anafilaksi) görülebilir.

Sonrasında:

• Alerji testleri yapılır.

• Uzun vadeli korunma planı hazırlanır.

• Hastaya oto-enjektör reçete edilir ve eğitimi verilir.

Sık Sorulan Sorular

1. Anafilaksi kaç dakikada gelişir?
Çoğu vakada dakikalar içinde başlar, bazı durumlarda 1–2 saat sürebilir.

2. Antihistaminik ilaçlar yeterli midir?
Hayır. Epinefrin dışında hiçbir ilaç hayat kurtarıcı değildir.

3. Anafilaksi tekrarlar mı?
Evet. Aynı alerjenle tekrar temas edilirse yeniden gelişebilir.

4. Çocuklarda anafilaksi nasıl anlaşılır?
Çocuk nefes almakta zorlanıyor, cildi kızarıyor ve bilinç kaybı yaşıyorsa hemen adrenalin uygulanmalıdır.

Sonuç

Anafilaksi, en ciddi alerjik reaksiyondur ve acil müdahale edilmediğinde ölümcül olabilir.

• En etkili ve hayat kurtarıcı tedavi epinefrin uygulamasıdır.

• Anafilaksi riski olan bireyler mutlaka yanlarında oto-enjektör taşımalı, aile ve çevresini bilgilendirmelidir.

• Bilinçli davranmak, hızlı hareket etmek ve tetikleyicilerden kaçınmak, hayat kurtarır.

Unutmayın: Anafilaksi acil bir durumdur, saniyeler bile hayat kurtarır.